Wonderkabinet van de eco-art (Miraculous cabinet of eco art)

Anne Berk (2010)
Financieel Dagblad, 11 September

In gewone musea is er geen plaats voor de planten, dieren en vergankelijke materialen van de eco-kunstenaars. Maar in het Parco Arte Vivente in Turijn en de Verbeke Foundation nabij Antwerpen tonen ze de bezoeker tweekoppige kikkers, de elektromagnetische straling van een cactus en huizen van afval. Door Anne Berk De ingekleurde kikkerskeletjes die in glazen laboratoriumschaaltjes liggen opgebaard, zijn van een adembenemende schoonheid. Ze zijn kleiner dan een vingernagel, maar aan de muur hangen uitvergrote prints waarop de Amerikaanse kunstenaar en bioloog Brandon Ballangée (36) hun sierlijke botjes en delicate gewrichtjes toont. Elk pootje eindigt in een waaier van minieme botjes die doen denken aan de kootjes van een hand. Het zaaltje in het Parco Arte Vivente (park van de levende kunst) in Turijn is een wonderkamer maar tegelijkertijd ook een griezelkabinet. Op de prints van 80 bij 120 centimeter komen ook de gebreken aan het licht. Een skeletje heeft twee koppen, een ander vijf poten. Amfibieën reageren uiterst gevoelig op veranderingen in het milieu. Hoogstwaarschijnlijk zijn de kikkers mismaakt door de vervuiling. Veel eco-kunstenaars werken met planten, dieren of vergankelijke materialen. Bio-kunstenaars doen proeven in laboratoria, in samenwerking met wetenschappers. Op deze kunstvormen zijn bestaande musea niet ingericht en in dat vacuüm ontstonden er privé-initiatieven als het Parco Arte Vivente of, dichter bij huis, de Verbeke Foundation in Kemzeke, bij Antwerpen. Op de begeleidende film is Ballangée in de weer met een schepnetje. Hij zoekt naar kikkertjes in de bedding van de Noord-Italiaanse Porivier, bijgestaan door twee lokale biologen en deelnemers van een workshop. Ballengée hecht grote waarde aan participatie van het publiek. Hij laat de burgers in zijn workshops of ‘eco-actions’ zelf ontdekken hoe organismen zich ‘aanpassen’ aan de omstandigheden. Ze deformeren. Willen we dat? Dat is de vraag die hij aan het publiek stelt. Vetplantjes Het internationale Parco Arte Vivente opende in 2008 zijn deuren op het oude terrein van de Fiatfabrieken in Turijn. Naaste buren zijn de radiozender Radio Maria van het Vaticaan, een rij flats en het gebouw van de Turijnse gemeentereiniging, die het park ook sponsort. Niet bepaald een romantische plek, maar kunstenaar, organisator en oprichter Piero Gilardi (68) koos bewust voor een stedelijke locatie. ‘De meeste mensen wonen in de stad. Daar moeten we de problemen te lijf gaan.’ Gilardi veranderde het vroegere fabrieksterrein in een groene oase, waar omwonenden gratis kunnen vertoeven. Het gebouw en het omringende park werden ontworpen door een land-schapsarchitect en een bio-architect. De smaakvolle entree doet denken aan een plantenkas, maar het grootste deel van het gebouw gaat schuil onder de aarde. Dat spaart niet alleen energie, net als de zonnecellen die op het glas zijn aangebracht, maar de heuvel biedt ook ruimte aan de natuur. Zo is het dak bedekt met vetplantjes die zijn geplant in de vorm van een mandala. Het zijn zestienhonderd Sedums, weet Gilardi, die ze samen met de Franse ontwerper Gilles Clément (67) een voor een in de grond heeft gezet. Met de mandala-vorm wil de tuinarchitect en schrijver mensen aan het denken zetten over de waterschaarste en de biodiversiteit. De vetplantjes stellen nauwelijks eisen aan de bodem en je hoeft ze niet te sproeien. Uitweg Piero Gilardi, tanige gestalte, melancholieke blik, was de motor achter de Arte Povera-beweging, een kunststroming die begon in 1967 en met ‘arme’ en natuurlijke materialen werkte. Gilardi is tevens een activist, die protesteert tegen de komst van een vuilverbrandingsinstallatie. ‘Zo kunnen we niet doorgaan. Het economisch denken is gebaseerd op oneindige groei, maar de grondstoffen van de aarde zijn eindig. We moeten zoeken naar een uitweg uit de wereldwijde ecologische crisis.’ Gilardi is ervan overtuigd dat kunst een rol kan spelen in dit bewustwordingsproces. Daarom richtte hij het Parco Arte Vivente op, een podium voor eco-kunstenaars, waarvan het hart wordt gevormd door zijn grensverleggende Bioma-project. Het project bestaat uit zeven donkere kamers waar Gilardi natuurprocessen zichtbaar maakt die je met het blote oog niet kunt zien. Daarvoor gebruikt hij de modernste technieken en werkt hij intensief samen met een wetenschapper. In een van de ruimten wordt de beweging van water omgezet in geluid. In een andere zie je hoe de geur van een citroen met behulp van een computer wordt omgezet in beeld . In een derde zie je de elektromagnetische straling van een cactus of een schelp, die reageert op de straling van je lichaam als je ze aanraakt. Als je je mobieltje erbij pakt, raakt het patroon van deze energiegolven verstoord. Het indrukwekkendst is de ruimte waarin met behulp van wiskundige formules het groeiproces van een plant wordt geprojecteerd op een scherm. Het levert expanderende en weer afstervende driedimensionale organismen op. Een proces waar nooit een eind aan komt. De natuur is een wonder, vindt Gilardi. Levende kunst Ook bij de Verbeke Foundation in België floreert de eco-art. Het natuurgebied van 12 hectare en de tentoonstellingsruimten van 20.000m2 vormen een proeftuin die kunstenaars prikkelt om er te werken. Een doolhof waar de bezoeker op avontuur kan gaan. De Foundation werd in 2007 opgericht door Geert Verbeke (57), oud-directeur van een transport- en overslagbedrijf. Verbeke’s liefde voor de kunst ontwaakte toen hij op een dag enorme stalen beelden moest vervoeren. Hij begon met het verzamelen van collages en assemblages, waarna zijn belangstelling verschoof naar levende kunst, van de performancekunst uit de jaren zestig tot de eco-art van vandaag. In 2003 besloot hij zijn bedrijf te verkopen, om op deze locatie een experimenteel kunstcentrum te vestigen, ‘De show is onaf, in beweging,  zit vol tegenstrijdigheden, is onharmonieus en vooral levend.’ Superweed Bij binnenkomst stuit je op het Garbage City Holiday Park. Met hulp van Verbeke bouwde kunstenaar Peter de Cupere huizen van vuilniszakken, olievaten en oud papier. Handig dat Verbeke weet hoe hij de vorkheftruck moet bedienen. Daarmee zette hij de 1600 ton geperst papier op zijn plaats, een klus die hij in twee weken klaarde. Geeft Peter de Cupere commentaar op de groeiende afvalberg, de Brit Heath Bunting richt zich tegen de genetische manipulatie van voedsel. Hij geeft plantinstructies voor het kweken van een superweed, dat als biologisch wapen tegen de gentechbedrijven kan worden ingezet. Door daarmee te dreigen wil hij een verbod afdwingen. Voor Adam Zaretsky is het knutselen met levensvormen de ultieme scheppingsdaad. ‘Stel je voor dat je een tweekoppig designer-zebravisje creëert, met een symmetrisch streeppatroon. De meesten van ons hebben twee neusgaten, twee tepels, twee eileiders of zaadballen. Maar waarom hebben we maar één hoofd?’ Voor deze creatieve uitdaging ging Zaretsky niet over één nacht ijs. De Amerikaanse kunstenaar studeerde experimentele biologie aan het Massachusetts Institute of Technology, maar zijn poging om het kopje van het ene zebravisembryo op een andere embryo te transplanteren mislukte. Zaretsky vindt het niet erg. In een film doet hij luchtig verslag van het experiment, en prikkelt ons geweten: hoe ver willen we hiermee gaan?  Bijschriften Egied Simons met projecties van levende organismen op de wanden van het herentoilet van de Verbeke Foundation.   Skelet van een gedeformeerde kikker van kunstenaar-bioloog Brandon Ballangée. Linksonder: de Brit Heath Bunting, tegenstander van genetische manipulatie van voedsel, geeft plantinstructies voor het kweken van een superweed als biologisch wapen tegen gentechbedrijven.  Donkere kamer van Piero Gilardi, die een uitweg zoekt uit de ecologische crisis.  In het Bioma-project worden elektromagnetische velden zichtbaar gemaakt.  Links: meer projecties van organismen van Egied Simons op het toilet van de Verbeke Foundation; rechts: Piero Gilardi, ‘Invisible energy’, deel van een project dat natuurprocessen zichtbaar maakt. In het Bioma-project worden elektromagnetische velden zichtbaar gemaakt. Donkere kamer van Piero Gilardi, die een uitweg zoekt uit de ecologische crisis.  Links: de installatie ‘Garbage City Holiday Park’ van Peter de Cupere; rechtsboven: Jason van der Woude, ‘Open functie, Open ruimte’, 2009-2010; rechts: Adam Zaretsky studeerde experimentele biologie, doch zijn transplantatie van het kopje van een zebravisembryo mislukte.In gewone musea is er geen plaats voor de planten, dieren en vergankelijke

materialen van de eco-kunstenaars. Maar in het Parco Arte Vivente in Turijn en de

Verbeke Foundation nabij Antwerpen tonen ze de bezoeker tweekoppige kikkers,

de elektromagnetische straling van een cactus en huizen van afval. Door Anne Berk